Tri su osnovne faze pregovora o pristupanju: 

    1) screening (analitički pregled zakonodavstva);

    2) pregovori (tzv. sadržajni pregovori);

    3) zaključivanje ugovora o pristupanju. 

1) Screening

Screening je analitički pregled i ocjenjivanje usklađenosti zakonodavstva države kandidatkinje s pravnom tečevinom EU, te slijedi nakon prve međuvladine konferencije. 

Screening provodi Evropska komisija, a u njemu učestvuje država kandidatkinja. 

Države članice nisu pozvane da učestvuju u screeningu, izuzev za poglavlja 23 (Pravosuđe i osnovna prava), 24 (Pravda, sloboda i sigurnost) i 31 (Vanjska, sigurnosna i odbrambena politika). 

Screening se od uvođenja “nove metodologije” u pregovore o pristupanju 2020. godine strukturira po klasterima. 

Screening uključuje nekoliko koraka, a to su: 

    • eksplanatorni pregled zakonodavstva; 

    • bilateralni pregled zakonodavstva;

    • izvještavanje s analitičkog pregleda. 

Proces počinje eksplanatornim screeningom na kojem Evropska komisija predstavlja državi kandidatkinji acquis EU u poglavljima koja uključuje klaster.

Nakon toga slijedi bilateralni screening tokom kojeg država kandidatkinja predstavlja svoje zakonodavstvo te utvrđene razlike u odnosu na acquis EU. 

Sastanci eksplanatornog i bilateralnog screeninga održavaju se po pojedinačnim poglavljima. 

Potom Evropska komisija izrađuje izvještaje, a u njima daje analizu stanja i ocjenu spremnosti države za otvaranje pregovora, te odgovarajuće zaključke i preporuke. Izvještaji se izrađuju u saradnji s državom kandidatkinjom, a izrađuju se za cijeli klaster. Evropska komisija izvještaj dostavlja državi kandidatkinji i Vijeću EU.

Screening je osnova za izradu pregovaračke pozicije države kandidatkinje, te osnova za države članice za izradu zajedničke pregovaračke pozicije EU. 

Trajanje screeninga zavisi od složenosti acquisa, a uobičajno je da cjelokupni screening traje do godinu i po.

Iako screening slijedi nakon zvaničnog otvaranja pregovora, u praksi su zabilježene i određene fleksibilnosti. Npr. u slučaju Crne Gore i Srbije, Evropska komisija je, po odobrenju Evropskog vijeća, provela screening za poglavlja 23 (Pravosuđe i osnovna prava), 24 (Pravda, sloboda i sigurnost) i 32 (Finansijska kontrola) prije zvaničnog početka pregovora, a u slučaju Sjeverne Makedonije i Albanije eksplanatorni screening je počeo 2018. kao dio priprema za pregovore. 

2) Pregovori (tzv. sadržajni pregovori)

Nakon završetka screeninga slijede pregovori koji se još nazivaju sadržajnim pregovorima. Ova faza uključuje nekoliko koraka, a to su: 

• pripremanje pozicija za pregovore; 
• vođenje pregovora na međuvladinim konferencijama; 
• privremeno zatvaranja poglavlja. 

Pregovori se od uvođenja “nove metodologije” 2020. godine otvaraju po klasterima (šest klastera), a vode se i zatvaraju po pojedinačnim poglavljima (33 pregovaračka poglavlja).

Pozicije za pregovore pripremaju se na osnovu screeninga, a pripremaju ih obje strane. 

Poziciju Vijeću EU uvijek prva dostavlja, odnosno na međuvladinoj konferenciji izlaže država kandidatkinja, a u njoj naznačava na koji način namjerava preuzeti i provoditi acquis EU pri tome obrazlažući svoje administrativne sposobnosti. Zajedničku pregovaračku poziciju EU predlaže Evropska komisija, a usvaja je Vijeće EU jednoglasno.

Zasjedanja međuvladine konferencije obično se odvijaju na ministarskom nivou (šef delegacije) i na nivou zamjenika (zamjenik šefa delegacije). Mađuvladine konferencije na ovom nivou se održavaju najmanje jednom godišnje, a ako je potrebno, mogu i češće. Pregovori su centralizirani na nivou ministara, odnosno zamjenika, a za potrebe pregovora mogu se uspostaviti radne grupe. 

One djeluju pod vođstvom zamjenika i rade s jasnim zadatkom i u određenim rokovima. Međuvladine konferencije održavaju se u Briselu i Luksemburgu, a sastanke vodi šef delegacije EU. Ulogu sekretarijata obavljaju službenici Generalnog sekretarijata Vijeća EU i službenici koje imenuje delegacija države kandidatkinje.

Odluku o privremenom zatvaranju pregovora u pojedinačnom poglavlju donosi Vijeće EU, a na prijedlog Evropske komisije. Sa zatvaranjem posljednjeg poglavlja u klasteru i on se po automatizmu smatra zatvorenim, uz izuzetak Klastera 1 - Osnove za koji se odluka donosi na nivou klastera. 

Imajući u vidu da država kandidatkinja do otvaranja pregovora treba napraviti značajan napredak, vrijeme od otvaranja pregovora po klasteru do zatvaranja poglavlja trebalo bi biti ograničeno, poželjno na godinu dana. 

Poglavlja 23 i 24 su u “novoj metodologiji” zadržala vrlo važnu ulogu. Ona su dio Klastera 1 – Osnove, te se ovaj klaster otvara prvi i zatvara posljednji. Napredak u Klasteru 1 – Osnove, određuje tok pregovora i uzima se u obzir prilikom donošenja odluke o otvaranju novog(ih) klastera. Mjerila za otvaranje pregovora u Klasteru 1 – Osnove, uključuju mapu puta/akcioni plan za poglavlja 23 (Pravosuđe i osnovna prava), 24 (Pravda, sloboda i sigurnost) i mapu puta/akcioni plan za reformu javne uprave.

U određivanju toka pregovora vrlo važnu ulogu imaju mjerila (benchmarking). 

Razlikujemo tri vrste mjerila: 

• mjerila za otvaranje pregovora (opening benchmarks) koja se utvrđuju i predlažu u fazi screeninga, te se sa “novom metodolgijom” utvrđuju za otvaranje klastera;
• mjerila za zatvaranje pregovora (closing benchmarks) koja se utvrđuju na nivou poglavlja i utvrđuju se u pregovaračkoj poziciji EU; 
• privremena (prijelazna) mjerila (interim benchmarks) utvrđuju se u Klasteru 1 - Osnove, u oblasti vladavine prava, nakon njegovog otvaranja, te nijedno poglavlje neće biti privremeno zatvoreno prije nego što se ova prijelazna mjerila ispune. Nakon ispunjavanja prijelaznih mjerila utvrđuju se minimalna mjerila za zatvaranje Klastera 1 - Osnove. 

Mjerila se utvrđuju jednoglasno u Vijeću EU, a na prijedlog Evropske komisije. Mjerila se mogu ažurirati u slučaju da se u nekom od poglavlja otvore nova pitanja. 

Preuzimanje i provođenje acquisa EU u cjelini je obaveza svake države kandidatkinje do ulaska u članstvo u EU. Tokom pregovora obje strane mogu, uz opravdane razloge, tražiti prijelazne periode, posebne aranžmane, zaštitne klauzule i sl., a koji su vremenski i sadržajno ograničeni. 

Također, oni ne smiju narušavati konkurenciju ili uticati na unutrašnje tržište EU. 

Tok pregovora i ispunjavanje preuzetih obaveza države kandidatkinje prati Evropska komisija koja izvještava Vijeće EU i Evropski parlament. Izuzetak je vanjska i sigurnosna politika u kojoj poslove izvještavanja, predlaganja i screeninga radi visoki predstavnik EU za vanjsku i sigurnosnu politiku u saradnji s državama članicama te se, kada je potrebno, može uključiti i Evropska komisija.

Evropska komisija, na svoju inicijativu ili zahtjev države članice, može preporučiti Vijeću EU: 

• suspenziju pregovora i uslove za njihovo ponovno otvaranje, ako se ustanovi da država ozbiljno i stalno krši vrijednosti na kojima se temelji EU, te ako se utvrdi stagnacija ili nazadovanje u ispunjavanju obaveza;
• ponovno otvaranje privremeno zatvorenih poglavlja/klastera ako se donesu novi propisi ili ako država kandidatkinja ne ispuni preduslove i obaveze;
• da se povuče ranija preporuka za otvaranje određenog klastera.

Odluke u ovim slučajevima donosi Vijeće EU jednoglasno, osim ako nakon saslušanja države kandidatkinje Vijeće EU kvalificiranom većinom ne odbije preporuku Komisije u roku od 90 dana. Evropski parlament informira se u slučaju prijedloga suspenzije pregovora.

3) Zaključivanje ugovora o pristupanju 

Ovo je posljednja faza pregovora o pristupanju, a koja uključuje dva koraka: 

• potpisivanje ugovora 
• ratifikaciju ugovora 

Nakon privremenog zatvaranja svih poglavlja Evropsko vijeće donosi odluku, u formi zaključka, o zatvaranju pregovora. Nakon toga se izrađuje nacrt ugovora o pristupanju, a u njegovoj pripremi učestvuju predstavnici država članica EU, države kandidatkinje i institucija EU. U nacrt ugovora uključuje se sve što je dogovoreno u toku pregovora. 

Prije potpisivanja ugovora o pristupanju Evropska komisija na osnovu člana 49. UEU daje mišljenje o zahtjevu za članstvo u EU. Evropski parlament većinom glasova svojih članova daje pristanak, a Vijeće EU jednoglasno usvaja odluku o pristupanju.

Nakon završetka procedure odlučivanja u institucijama EU ugovor o pristupanju potpisuje se između država članica EU i države pristupnice, a obično na svečanosti organiziranoj tim povodom.

Nakon toga potrebno je da ovaj ugovor bude ratificiran u svim njegovim potpisnicama, odnosno državama članicama i državi pristupnici, a u skladu s pravilima utvrđenim u njihovom pravnom sistemu.  

Kao finalni korak, a zavisno od pravila utvrđenih u njihovim pravnim sistemima, države pristupnice opredjeljuju se za raspisivanje referenduma o pristupanju u EU ili za izražavanje podrške pristupanju u EU u najvišem zakonodavnom organu. 

Datum članstva obično se utvrđuje ugovorom o pristupanju, a uz uslov da se process ratifikacije do tada završi.